بسمه تعالی

کشاورزی در محیط شهری

۱.      مقدمه: تعریف

وقتی از کشاورزی صحبت می شود، اولین تصویر ما مزرعه ای بزرگ و سرسبز در دشتی وسیع یا گلخانه ای بزرگ با امکانات فراوان است. سالها است که این تصور، هرچند صحیح اما غیر دقیق است. از چند دهه قبل، در کشور های توسعه یافته به دلیل محدودیت در مزارع قابل دسترس و از طرف دیگر افزایش هزینه های حمل و نگهداری محصولات، کشاورزی در محیط شهری یا به اختصار کشاورزی شهری (Urban Agriculture/farming)  رواج روز افزون داشته است (دلایل دیگری برای رواج کشاورزی شهری وجود دارد که در ادامه تشریح خواهد شد).

از آنجا که کشور ما به سوی توسعه گام بر می دارد، باید زمینه های مبنایی توسعه مورد توجه قرار گیرد. یکی از زمینه های مهم در توسعه پایدار، تامین غذای کافی و سالم برای تمام افراد جامعه است. بنابراین توجه به کشاورزی یکی از مبانی مهم توسعه کل کشور است.

با گسترش شهرها، عدم توجه به کشاورزی شهری موجب از دست دادن امکانات و منابع وسیع کشاورزی خواهد شد. بنابراین در کشور ما نیز مانند دیگر کشورها باید توسعه این جنبه از کشاورزی مورد توجه قرار گیرد. هرچند برنامه ریزی برای توسعه در کلیه جنبه های مورد نیاز وظیفه دولت و نهادهای حاکمیتی است، اما کلیه شهروندان باید با آگاهی از مزایا و قابلیتهای این روش از برنامه ها حمایت کنند و خود نیز از مزایای آن بهره برند.

به منظور یکسان سازی برداشتها از کشاورزی شهری سه تعریف از سه مرجع مختلف در زیرآمده است. چنانچه از تعریفها مشخص است تفاوت اساسی میان آنها وجود ندارد.

تعریف ویکی پدیا:

کشاورزی شهری یا باغبانی شهری، عملیات کشت، پرورش و توزیع غذا در شهر یا مناطق اطراف شهر است. کشاورزی شهری علاوه بر پرورش گیاهان می تواند شامل دامداری، آبزی پروری، باغبانی و جنگلداری شهری باشد.

تعریف سایت MAXIMUM YIELD :

کشاورزی شهری (گاهی باغبانی شهری نیز گفته می شود)، مجموعه فعالیتهای کشاورزی یا باغبانی است که در یک محیط شهری اتفاق می افتد. با توجه به محدودیت های فضایی در محیط شهری، کشاورزی شهری می تواند بسیار خلاق باشد (مانند باغبانی فشرده روی صفحه های بزرگ افقی یا باغبانی عمودی در فضاهای کوچک بین ساختمان ها). در کشاورزی شهری چالش هایی متفاوت و انحصاری وجود دارد که درکشاورزی متعارف با آن روبرو نیستیم.  مهمترین چالشها کمبود فضا، آلاینده های موجود یا ایجاد شده در محیط شهر و محدودیت نور طبیعی  است.

تعریف جان اسپیسی:

کشاورزی شهری عملیات کشت و توزیع غذا در یک شهر است. این عملیات باعث می شود که یک شهر برای تحمل دوره های کمبود انعطاف پذیر تر باشد. کشاورزی شهری همچنین می تواند محیط عمومی را بهبود بخشد و با انجام یک فعالیت اجتماعی یا آموزشی جامعه را سودمندتر کند.

موارد زیر انواع متداول کشاورزی شهری هستند:

• کشت درحیاط خلوت یا بالکن:

پرورش مواد غذایی در حیاط خلوت خانه یا بالکن در بسیاری از کشورها (از جمله ایران) متداول است. محصولات این گلخانه ها درخانواده مصرف می شود و در برخی مواقع به دوستان و همسایگان هدیه  داده می شود،

• بوستان در حاشیه خیابان

بعضی خیابانها به صورتی طراحی می شوند که کاربرد دوگانه داشته باشند؛ یعنی در کنار استفاده معمول کاربرد تفریحی نیز دارند. این بوستانهای محلی معمولا توسط شهرداری محلی اداره می شود.

• ریز-باغ (باغ تاکتیکی)

در  فضاهای کوچک موجود، یک گیاه یا مجموعه از گیاهان کاشته می شوند. در این موارد از روشهای ساده و ارزان استفاده می شود (مانند استفاده از بطریهای آب بجای گلدان و نصب آنها روی دیوار).

• گلخانه ها

گلخانه های ساخته شده در مجتمع های مسکونی، یا تجاری که کاربردهای شخصی یا عمومی دارند.

• باغداری در جنگل

احداث باغ در جنگل های شهری (مصنوعی یا طبیعی) که ممکن است شامل محصولات متنوع مانند میوه ها، دانه ها، گیاهان و سبزیجات باشد.

• بام سبز

استفاده از فضای روی سقف برای رشد گیاهان تزئینی یا خوراکی. بام سبز با کاهش جزایر گرمایشی به بهبود کیفیت هوا کمک می کنند.

• دیوارهای سبز

از فضای دیوارهای داخلی و خارجی برای رشد گیاهان تزئینی و مواد خوراکی استفاده می شود. این روش به محیط شهری و خانگی زیبایی خاصی می بخشد.

• مزارع عمودی

از سازه های موجود یا سازه های ویژه جهت نصب گلدانها به صورت عمودی استفاده می گردد. این مزارع فضای بسیار کمی اشغال می کنند و از نظر مصرف آب و کود کارآیی بالایی دارند.

• دام پروری شهری

پرورش حیوانات برای تولید غذا در بعضی نقاط امکان پذیر است. به عنوان مثال، در بعضی شهرها ساکنان مجاز به پرورش تعداد محدودی از مرغ هستند (این روش در کشور ما رواج داشته است که متاسفانه اکنون منسوخ شده است و بجای حیوانات مفید در خانه ها از حیوانات غیر مفید و گاهی مضر نگهداری می شود).

• فرآوری شهری

فرآوری محصولات تولید شده در خارج از شهر یا محیط شهری یک روش معمول است. در صورتی که این کار در خانه یا کارگاه های کوچک انجام شود می تواند به صورت سرگرمی یا کسب درآمد محدود مطرح گردد.

• آکواپونیک (Aquaponics)

با ترکیب روشهای آبزی پروری و پرورش گیاهان می توان در محیط محدود اقدام به آبزی پروری در شهر نمود. این روش نه تنها منجر به افزایش کارآیی سیستمهای پرورش حیوانات آبزی خواهد شد بلکه پرورش گیاهان را نیز توسعه می دهد.

منابع:

1.   Spotlight on Urban, Vertical and Indoor Agriculture By Helen Breewood, originally published by Food Climate Research Network. January 22, 2019
2. Maximum Yield
3.  The Ecology Center — March 1, 2016
4. John Spacey, October 13, 2017